خاورمیانه در آستانه یک جنگ تمام عیار قرار گفته است. ایران با درک طرح توسعه جنگ طلبی اسرائیل در منطقه به دنبال ابتکار عملی با همکاری عربستان در برابر اسرائیل است. اما آیا عربستان چنین ظرفیتی دارد و بن سلمان چگونه می تواند نتانیاهو را متوقف کند؟
رسول سلیمی: یک سال قبل، کمتر کسی تصور می‌کرد که خاورمیانه در مسیر خطرناک‌ترین لحظات چند دهه اخیر قرار گرفته است. در حالی که رسانه‌ها با هیجان وقوع "جنگ تمام عیار" در خاورمیانه را پیشبینی می‌کنند، زندگی ساکنان غزه، قبل و بعد از هفتم اکتبر، تقریبا فراموش شده است و بی اعتنایی آزاردهنده ای نسبت به وضعیت ساکنان غزه در آستانه زمستان وجود دارد. این شرایط پس از آن تشدید شد که اسرائیل موفق شد با پیوند دادن جنگ در غزه به عنوان یک «درگیری وجودی» با ایران، «تصویری» آخرالزمانی و مبتنی بر مبانی الهیاتی از جنگ در غزه و لبنان ارائه دهد. جنگی که پوشش بین المللی دیپلماتیک-رسانه ای-مالی گسترده ای را برای اسرائیلی ها فراهم کرد تا نه تنها جنگ را برای نابودی فلسطینیان طولانی کنند، بلکه جنگ را برای نابودی حزب الله در لبنان و انصارالله در یمن استمرار دهند.
چرخش امریکا به سوی اسرائیل برای توسعه جنگ؟
از سوی دیگر، با حملات موشکی «محاسبه شده» ایران به اسرائیل، در واکنش به ترور اسماعیل هنیه و سید حسن نصرالله، به نظر می رسد که بایدن برای اولین بار از زمان آغاز جنگ در غزه، حول محور "تنش زدایی" و "خویشتنداری" صحبت نکرده است. برعکس، او ادعا کرد که واشنگتن از اسرائیل «به طور کامل» حمایت می کند و او تاکید که مذاکره با اسرائیل در مورد پاسخ به ایران ادامه دارد و افزود که «عواقب آن برای ایران هنوز مشخص نشده است»
موضع بایدن تنها به اینجا منتهی نشد و طرفدارانی نیز در امریکا داشت. درست زمانی که امریکا و اسرائیل که سالها به عنوان اهداف خصمانه و دشمن ایران محسوب می شدند حالا طرف های مقابل علنا از دشمنی با ایران سخن می گویند. چرا که در روزهای اخیر نمایندگان کنگره آمریکا از هر دو حزب به نفع مواضع قاطع تر در قبال ایران موضع گیری کردند و خواستار اتخاذ مجموعه ای از اقدامات خاص برای فلج کردن نیروهای نظامی ایران و نیروهای محورمقاومت و انتقال بودجه بیشتر به اسرائیل در پی حمله به ایران شدند.
موضعی که دو دلیل مهم آن، تحریم های فلج کننده امریکا علیه ایران بعد از سال ۹۷ و شکست تلاش های دیپلماتیک برای رفع آن در سال ۱۴۰۰ که به تضعیف ساختارهای اقتصاد ایران منجر شده و عامل دوم برتری های تکنیکی(نه راهبردی) اسرائیل در حوزه های امنیتی علیه محور مقاومت است که این رژیم را در نابودی گروه های مقاومت مصمم کرده است.
در واقع، بسیاری از مقامات آمریکایی امروز بر این باورند که دولت بایدن با توجه به چشم اندازی که با اسرائیل در جهت اهدافش علیه ایران متحد شده، حاکی از آن است که امریکا از تلاش برای جلوگیری از گسترش جنگ غزه به مدیریت یک «جنگ تمام عیار» روی آورده است.
این در حالی است که با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری امریکا، بایدن روز چهارشنبه تصریح کرده که از هدف قرار دادن برنامه هسته ای ایران توسط اسرائیل حمایت نمی کند. از این رو نشانه ها حاکی از آن است که علیرغم تلاش اسرائیل و لابی نمایندگان حامی آن در کنگره، در دولت امریکا عزمی برای حمایت از حمله به زیرساخت های اتمی و نفت و گاز ایران وجود ندارد و همین موضوع راه سایر کشورها از جمله عربستان را برای کاربرد دیپلماسی در جهت کنترل تنش در خاورمیانه را با اولویت لبنان باز گذاشته است.
گره خوردگی دیپلماسی عربستان و ایران با سرنوشت ریاست جمهوری لبنان
آنچنان که تحلیلگران غربی که روزنامه گاردین گفتگو کردند بر این موضع تاکید می کنند که بیشتر زمان مذاکرات عربستان سعودی – ایران بر چگونگی واکنش به تهاجم اسرائیل به لبنان متمرکز بوده است. چه آنکه در شرایط فعلی سیاست داخلی لبنان و بحران ریاست جمهوری در این کشور که بیش از دو سال به طول انجامیده، به نظر می رسد در شرایط فعلی در صورتی که حزب الله لبنان علیرغم داشتن حداکثر آراء در پارلمان این کشور که حق وتو برای تعیین رئیس را به نمایندگان سیاسی این جبهه واگذار می کند، در صورت توافق بر گزینه سایر گروه ها از جمله عربستان، بن سلمان به نحوی فعالانه برای توقف جنگ در لبنان وارد کارزار دیپلماتیک ایران خواهد شد.
اما از سوی دیگر ناظران سیاسی می گویند با برتری های تاکتیکی اسرائیل در هفته های گذشته در لبنان، برای واگذاری امتیاز ریاست جمهوری این کشور در قبال تلاش عربستان برای آتش بس، دیر شده است. این در حالی است که مقامات نظامی اسرائیل گفتند برای پاکسازی شبه‌نظامیان حماس در داخل اردوگاه آوارگان جبالیا در غزه تانک‌های خود را اعزام کرده‌اند. از سوی دیگر انتظارات در اسرائیل برای پاسخی سخت تر به ایران افزایش یافته است. نفتالی بنت، نخست وزیر پیشین اسرائیل، روز چهارشنبه خواستار ضربه قاطع به نابودی تاسیسات هسته ای ایران شد. در میان گزینه ها، کارشناسان و رسانه ها در اسرائیل در حال بحث در مورد احتمال حمله به سایت های استراتژیک یا حتی حمله سایبری هستند.
در سوی مقابل اما ایران نیز «محاسبات خود را انجام داده است» و مقامات کشورمان تأیید کرده اند که «آماده هستند» و اشاره می کنند که پاسخ ایران به حملات احتمالی اسرائیل «سریع خواهد بود».
تقویت ادراک اسرائیل از پیروزی در جنگ منطقه ای با ایران
منطقه خاورمیانه از زمان آغاز جنگ در نوار غزه در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به لبنان گسترش یافت و تا به امروز از تنش های زیادی رنج می برد. تحلیلگران می گویند پس از ماه ها تشدید تنش، خطر سرایت به یک درگیری شدید که به کشورهای دیگر سرایت می کند، محتمل تر است و جامعه بین المللی را نگران کرده است. این پیشبینی از آنجا اهمیت دارد که در شرایط فعلی عدم همسویی نتانیاهو با بایدن احتمال هرگونه قرار گرفتن امریکا در موضع غافلگیرانه اسرائیل در خاورمیانه افزایش یافته است. چرا که با عدم همراهی بایدن با سیاست های جنگ طلبانه اسرائیل و دورنمای نتانیاهو برای پیروزی ترامپ و حمایت از سیاست های او، این احتمال بیش از هر زمان تقویت می شود که در صورت عدم توقف اسرائیل با ابزارهای دیپلماتیک، نتانیاهو با حمله به زیرساخت های اقتصادی و اتمی ایران، با آگاهی از محاسبه پاسخ ایران، آتش جنگی منطقه ای را شعله ور کند تا به اجبار و با کاربرد زور، پای امریکا و متحدانش را به دفاع از اسرائیل به این جنگ باز کند.
با این حال اسرائیل به تنهایی قادر به تغییر سرنوشت منطقه نیست و به کمک قدرت منطقه‌ای دیگری نیاز دارد. در این میان یکی از کشورهای مهم منطقه که قادر به کنترل اسرائیل با ابزارهای دیپلماتیک است، عربستان خواهد بود.
ظرفیت عربستان برای توقف اسرائیل پشت مرزهای لبنان
عربستان سعودی گزینه است که شرط روشنی مبنی بر ایجاد مسیری دیپلماتیک برای تاسیس یک کشور فلسطینی را در برابر عادی سازی روابط با اسرائیل روی میز قرار داده است. اسرائیل پس از شکست روند صلحی که در سال ۱۹۹۳ میلادی با «پیمان اسلو» آغاز شده بود، به این باور رسیده بود که می‌تواند مساله فلسطین را نادیده بگیرد، اما حملات هفتم اکتبر حماس از مرز جنوبی مشخص ساخت که این تصور، خیالی واهی بیش نبوده است. بنابراین در صورت اتحاد دیپلماتیک ایران و عربستان که نشانه های آن در ملاقات عراقچی و بن سلمان مشاهده شد، این نقطه امیدبخش وجود دارد که عربستان به عنوان حلقه اتصال و اتحاد ایران با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، به ابتکاری منطقه ای برای توقف اسرائیل منجر شود. لازمه چنین موفقیتی عبور از دستاوردهای «کوتاه مدت» در سیاست داخلی لبنان و تسهیل و همکاری نمایندگان حزب الله در پارلمان این کشور برای انتخاب رئیس جمهور لبنان در توافق با گروه های لبنانی رقیب حزب الله خواهد بود.
تحلیلگران استدلال می کنند که با عبور از هر آستانه جدید، خطر جنگ منطقه ای افزایش می یابد، اگرچه اسرائیل و ایران بارها گفته اند که نمی خواهند وارد چرخه خشونت و تلافی جویانه شوند. اما اسرائیل به نحوی آگاهانه در چندین جبهه درگیر یک رویارویی مسلحانه شده است. در نوار غزه و همچنین در کرانه باختری، و علیه حوثی ها در یمن که مرتبا اسرائیل را با راکت یا پهپاد هدف قرار می دهند. در لبنان، ارتش اسرائیل پس از حملات سنگین علیه حزب الله در روز دوشنبه، آنچه را که عملیات محدود و بسیج نیروهای اضافی توصیف می کند، آغاز کرده و هزاران لبنانی را در آستانه زمستان آواره کرده است. از این رو ناظران سیاسی معتقدند در مقطع کنونی و بعد از پاسخ اسرائیل به ایران، اگر اسرائیل احساس کند که به حماس و حزب‌الله صدمه کافی زده، طرفین منازعه جنگ غزه قادر خواهند بود در شرایط فعلی با میانجی گری امریکا و عربستان، بر یک طرح آتش تامل کنند.
۳۱۱۲۱۳
